Οι στόχοι της προσωποκεντρικής φροντίδας των ασθενών

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, ο αμερικανός ψυχίατρος George Engel προώθησε τη μεταβολή του συστήματος υγείας από το ιατρικό μοντέλο στο βιοψυχοκοινωνικό, ένα μοντέλο που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις απαιτήσεις που χρειάζονται για την προσωποκεντρική φροντίδα. Το 2001, το Institute of Medicine (172), το οποίο ασκεί μεγάλη επιρροή στην εξέλιξη της υγείας, συμπεριέλαβε τον όρο «προσωποκεντρικότητα» ως έναν από τους έξι στόχους της ποιότητας υγείας. Την επόμενη δεκαετία, η αξία της «προσωποκεντρικότητας» αναπτύχθηκε δεόντως, αποκτώντας εξέχουσα θέση στην πολιτική υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου. Το σχέδιο δράσης του 2000 από το NHS έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη για εξατομικευμένη φροντίδα αλλά και συνεργασία μεταξύ γιατρού και ασθενή (1). Το 2008, ο Lord Darzi (2) περιέγραψε στην αναφορά του με τίτλο «High quality care for all» (Ανώτερης ποιότητας φροντίδα για όλους) τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν οι προσδοκίες του κοινού αναφορικά με το σύστημα υγείας, συμπεριλαμβανόμενης και της σημαντικότητας της εμπλοκής του ασθενή στη λήψη αποφάσεων για τη φροντίδα της υγείας του. Την επόμενη χρονιά το NHS δήλωσε ρητά ότι «οι υπηρεσίες του NHS θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προτιμήσεις των ασθενών, των οικογενειών και των φροντιστών τους. Οι ασθενείς μαζί με τις οικογένειες και τους φροντιστές θα πρέπει να συμμετέχουν σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν την υγεία του ασθενή, αλλά και τη θεραπεία» (1). Το 2013 το Berwick Advisory Group (3) υπογράμμισε ότι η συμμετοχή των ασθενών και των φροντιστών σε όλα τα επίπεδα του συστήματος υγείας είναι ουσιαστικής σημασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο ασθενής λαμβάνει την φροντίδα η οποία είναι ασφαλής, κατάλληλη και με νόημα για τον ίδιο.

Σήμερα, στις τέσσερις χώρες του Ηνωμένου Βασιλείου, η προσωποκεντρική φροντίδα είναι κεντρική στην πολιτική υγείας που ακολουθείται. «Καλός γιατρός είναι αυτός που θεραπεύει την ασθένεια. Εξαιρετικός γιατρός είναι αυτός που θεραπεύει τον άνθρωπο που πάσχει από την ασθένεια» έλεγε ο William Osler σε ένα από τα καταγεγραμμένα αποφθέγματά του (4) δίνοντας έμφαση ουσιαστικά στη σημασία που έχει να εστιάσουμε στο πρόσωπο και όχι στο σύμπτωμα. Η «προσωποκεντρικότητα» στη φροντίδα υγείας αποτέλεσε ένα «κίνημα» που υποστήριζε ότι οι ελπίδες, οι προσδοκίες, οι πεποιθήσεις, οι πολιτισμικές νόρμες και οι προσωπικοί στόχοι του κάθε ατόμου θα πρέπει να αποτελούν το πλάνο στο οποίο θα βασίζεται η φροντίδα υγείας (5). Χρειάζεται όμως να γίνει κατανοητή η διαφορά του προσωποκεντρικού μοντέλου στην υγεία από το ασθενοκεντρικό (person-centered vs patient-centered). Η αναφορά σε ασθενοκεντρικό μοντέλο θέτει αμέσως μια ανισότητα στη σχέση μεταξύ γιατρού και ασθενή. Η έννοια της ασθένειας στο μοντέλο αυτό μοιάζει να προσδιορίζει τον ίδιο τον ασθενή, συνεπώς εκ των προτέρων μοιάζει να έχει τεθεί το πλαίσιο της αλληλεπίδρασης. Πράγματι, οι άνθρωποι που επισκέπτονται ένα σύστημα υγείας συνήθως, όχι πάντα, υποφέρουν, αυτό όμως δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι προσδιορίζονται ως άτομα μέσα από αυτές τις εμπειρίες. Η προσωποκεντρική προσέγγιση στην κλινική πράξη δίνει την ελευθερία στα δύο μέλη της αλληλεπίδρασης να συστηθούν όπως εκείνα επιθυμούν (5). Πρόσωπο σημαίνει ένα μοναδικό άτομο, με μοναδικό ιστορικό και μοναδικές ικανότητες και ιδιαιτερότητες.

Ο William Miller περιέγραψε τέσσερις κατηγορίες σχέσεων: ασθενής-κλινικός γιατρός, πελάτης-ειδικός, πάροχος-καταναλωτής, πρόσωπο-πρόσωπο (6). Κατανοώντας αυτά τα είδη των σχέσεων μπορούμε να καλλιεργήσουμε τη σωστή σχέση στη σωστή στιγμή. Στην ουσία όμως, οι ασθενείς, οι πελάτες, οι καταναλωτές είναι πρόσωπα υπό διαφορετικές συνθήκες. Ο ασθενής χρειάζεται έναν γιατρό, ο πελάτης έναν ειδικό επαγγελματία, ο καταναλωτής χρειάζεται έναν πάροχο και το πρόσωπο χρειάζεται ένα άλλο πρόσωπο. Το είδος της σχέσης μπορεί να αλλάξει κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης, καθώς η σχέση είναι μια δυναμική διαδικασία. Συνεπώς οι αλλαγές αυτές μπορούν να είναι συνεχείς και αλλεπάλληλες κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης. Η προσωποκεντρική φροντίδα απαιτεί ένα σύστημα υγείας που να υποστηρίζει την ανάπτυξη τέτοιων σχέσεων οι οποίες να εξυπηρετούν τους στόχους του ασθενή, ενώ παράλληλα να μην εξουθενώνουν τον επαγγελματία.

Η «προσωποκεντρικότητα» επομένως, προέκυψε από την ματαίωση του ιατρικού πατερναλισμού, τις ανησυχίες για το διαρκώς αυξανόμενο κόστος της υγείας χωρίς ουσιαστικές βελτιώσεις και τον αυξανόμενο καταναλωτισμό γύρω από την υγεία (7). Όπως όλα τα κινήματα, έτσι και το προσωποκεντρικό αποτελεί ουσιαστικά μια διαμαρτυρία στο παρόν σύστημα υγείας. Είναι μια απαίτηση για μια λύση που θα περιλαμβάνει το πρόσωπο μαζί με τις ανάγκες, τις ανησυχίες, τις αξίες και τους προβληματισμούς του. Η «προσωποκεντρικότητα» οφείλει να γίνει η κινητήριος δύναμη όχι μόνο του συστήματος υγείας, αλλά και της κλινικής πράξης, της εκπαίδευσης και της έρευνας.

Δρ. Βασίλης Κιοσσές

Ψυχολόγος- Ιατρικός Εκπαιδευτής

Διδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων

Βιβλιογραφία

1. Department of Health. The NHS Constitution for England. Department of Health, 2013.
2. Darzi A. High quality care for all: NHS next stage review final report. Norwich: TSO, 2008.
3. Berwick D. A promise to learn – a commitment to act: Improving the safety of patients in England. London: Williams Lea, 2013.
4. Silverman ME, Murray TJ, Bryan CS. The quotable Osler, Philadelphia, PA: American College of Physicians, 2008.
5. Sakallaris BR, Miller WL, Saper R, et al. Meeting the Challenge of a More Person-centered future for US healthcare. Global Advances in Health and Medicine 2016; 5(1): 51-60.
6. Miller WL, Crabtree BF, Nutting PA, et al. Primary care practice development: a relationship-centered approach. Annals of Family Medicine 2010; 8 Suppl: S68.
7. Keefe RH, Lane SD, Swarts HJ. From the bottom up: tracing the impact of four health-based social movements on health and social policies. Journal of Health and Social Policy 2006; 21(3): 55-69.